Chủ nghĩa phong kiến 2.0: Làm thế nào các ông lớn công nghệ trở thành vua mới | Quan điểm

Nguồn: CryptoNewsNet Tiêu đề gốc: Phong kiến 2.0: Cách Big Tech trở thành những vị vua mới | Quan điểm Liên kết gốc:

Có một sự tự tin nhất định mà các ông lớn công nghệ thể hiện ngày nay — một sự tự tin không thuộc về các công ty tư nhân mà thuộc về các quyền lực chủ quyền. Một số nền tảng tìm kiếm quyết định thế giới biết gì. Một số nền tảng mạng xã hội quyết định cách thế giới giao tiếp. Một số nhà cung cấp dịch vụ đám mây quyết định thế giới mua gì. Đây không còn chỉ là các nền tảng; chúng là những đế chế. Và như mọi đế chế trước đó, chúng khai thác.

Tóm tắt

• Big Tech đã tạo ra “Phong kiến 2.0”, nơi các nền tảng toàn cầu khai thác dữ liệu người dùng như lãnh chúa phong kiến, hoạt động vượt trên các quốc gia và nắm giữ quyền lực ở cấp độ chủ quyền mà không cần chịu trách nhiệm dân chủ.
• Web3 mang lại con đường phá vỡ chế độ phong kiến số này bằng cách trao quyền sở hữu danh tính cho người dùng, chủ quyền dữ liệu, minh bạch và hạ tầng phi tập trung nhằm phân phối lại quyền lực khỏi tay các tập đoàn độc quyền.
• Cuộc cách mạng tiếp theo phải là cách mạng kiến trúc, không phải chính trị: để giành lại quyền tự chủ số, cả cá nhân và tổ chức cần áp dụng công nghệ phi tập trung thay thế các ông vua nền tảng bằng hệ thống mở, có khả năng tương tác và do người dùng kiểm soát.

Chúng ta đang sống trong thời đại Phong kiến 2.0, hay chủ nghĩa phong kiến công nghệ, nơi các lãnh chúa không còn là vua trong lâu đài mà là CEO trong phòng họp, và nông dân không còn gắn bó với đất mà bị ràng buộc với nền tảng. Lao động của chúng ta không phải là trồng lúa mì — mà là tạo ra dữ liệu. Mỗi lượt nhấp, cuộn, tin nhắn, truy vấn tìm kiếm, định vị, và dấu vết số đều trở thành nguyên liệu thô cho cỗ máy khai thác toàn cầu hóa.

Và giống như trong chế độ phong kiến truyền thống, Big Tech hoạt động vượt ngoài phạm vi quốc gia. Chính phủ quản lý trong biên giới; nền tảng hoạt động xuyên biên giới. Quốc tịch của bạn ít quan trọng hơn kết nối internet đối với cuộc sống số của bạn.

Nhưng đây là sự thật khó chấp nhận: chúng ta đã xây dựng nên hệ thống này. Chúng ta đã đánh đổi kiểm soát lấy tiện lợi. Đánh đổi quyền làm chủ lấy tốc độ. Đánh đổi quyền tự chủ số lấy ảo tưởng về dịch vụ miễn phí. Giờ đây, chúng ta đối mặt với một câu hỏi còn lâu đời hơn cả quốc gia: ai thực sự cai trị? Và nếu câu trả lời là “nền tảng”, thì chúng ta cần một cuộc cách mạng. Không phải chính trị. Mà là công nghệ.

Trật tự phong kiến mới

Ở châu Âu thời trung cổ, nông dân không có quyền hợp pháp với thành quả lao động của mình. Mọi thứ trồng trên đất cuối cùng đều thuộc về lãnh chúa. Chủ nghĩa phong kiến không chỉ là mô hình kinh tế; đó là một hệ tư tưởng lệ thuộc.

Big Tech đã tái tạo mô hình này một cách đáng sợ và tinh vi. Chúng ta không sở hữu dữ liệu của mình; chúng ta chỉ tạo ra nó. Chúng ta không kiểm soát danh tính số của mình; chúng ta chỉ thuê quyền truy cập vào chúng. Chúng ta không đồng ý bị khai thác; chúng ta bị dụ dỗ vào đó bằng các mẫu thiết kế lừa đảo và thiết lập mặc định.

Lập luận hiện đại là “nếu không thích thì dùng cái khác.” Nhưng đây là lựa chọn giả tạo. Nông dân phong kiến về lý thuyết cũng có thể rời khỏi trang trại — chỉ là họ không có nơi nào khác để đi. Ngày nay, hãy thử sống ý nghĩa mà không có công cụ tìm kiếm, email, nền tảng liên lạc, hay dịch vụ đám mây. Hãy thử xin việc, truy cập hồ sơ sức khỏe, hay thậm chí chỉ là đi lại trong thành phố. Việc rút lui gần như là bất khả thi.

Đây không phải là giữ chân người dùng. Đây là kỹ nghệ phụ thuộc. Và khi một công nghệ trở nên thiết yếu cho việc tồn tại trong xã hội, nó đã bước vào vùng lãnh thổ vốn dành riêng cho quyền lực chủ quyền.

Phần nổi bật nhất của Phong kiến 2.0 là cấu trúc địa chính trị của nó. Big Tech không xin phép; chính phủ mới là bên xin họp. Big Tech không thương lượng; họ đặt ra điều khoản sử dụng. Big Tech không tuân thủ biên giới; họ vẽ lại chúng bằng mã code.

Một số nền tảng bản đồ đã định hình lại biên giới quốc tế, hiển thị các ranh giới khác nhau tùy vào vị trí người xem. Một số nền tảng mạng xã hội quyết định đảng phái chính trị nào được xuất hiện và câu chuyện nào sẽ được khuếch đại hay bị bóp nghẹt. Một số nhà cung cấp dịch vụ đám mây có mạng lưới hậu cần hoạt động trên quy mô lớn hơn GDP của nhiều quốc gia.

Chúng ta không bầu chọn họ. Chúng ta không bầu cử họ. Nhưng họ cai trị chúng ta mỗi ngày. Đây là quyền lực hậu quốc gia: không được kiểm soát, không chịu trách nhiệm, và được khuyến khích cấu trúc để tiếp tục khai thác trên quy mô lớn. Và danh tính số của chúng ta — được tạo thành từ sở thích, hành vi, sinh trắc học, và lịch sử — chính là những mỏ khai thác.

Lời hứa của web3: Cuộc Cách mạng Công nghiệp mới

Cuộc Cách mạng Công nghiệp đã phá vỡ trật tự phong kiến cũ bằng cách trao cho người bình thường các công cụ, quyền lợi và sự ảnh hưởng mới. Web3, nếu được xây dựng đúng cách, có thể làm điều tương tự. Không phải như một từ khóa thịnh hành. Không phải như một sòng bạc đầu cơ. Mà là Cuộc Cách mạng Công nghiệp 2.0 — một sự tái cấu trúc quyền lực căn bản.

Công nghệ phi tập trung có thể phân phối lại quyền kiểm soát giống như cách máy móc công nghiệp phân phối lại lao động:

• Quyền sở hữu: Người dùng kiểm soát dữ liệu của mình qua tự quản lý.
• Danh tính: Bạn không chỉ là một hồ sơ trong cơ sở dữ liệu mà là một thực thể số chủ quyền.
• Khả năng tương tác: Bạn có thể di chuyển giữa các ứng dụng mà không mất lịch sử hay danh tiếng.
• Minh bạch: Thuật toán hoạt động công khai, không còn trong hộp đen.
• Động lực: Nền tảng thưởng cho sự tham gia thay vì khai thác nó.

Mục tiêu không phải là phá hủy công nghệ mà là xây dựng lại cấu trúc quyền lực của nó. Bởi nếu tương lai phải là kỹ thuật số — và chắc chắn sẽ như vậy — thì câu hỏi sẽ là: Kỹ thuật số cho ai? Các ông vua của Phong kiến 2.0? Hay những người thực sự tạo ra giá trị?

Ứng dụng bán lẻ: Giành lại quyền chủ động thường ngày

Với người dùng phổ thông, cuộc cách mạng bắt đầu từ điều tưởng chừng đơn giản: sở hữu danh tính số.

Ngày nay, mất quyền truy cập vào email hay tài khoản mạng xã hội còn thảm họa hơn cả mất chìa khóa nhà. Đây không chỉ là trải nghiệm người dùng tệ. Đó là dấu hiệu cho thấy chúng ta không sở hữu chút gì về cuộc sống số của mình. Web3 cung cấp ví danh tính, thông tin xác thực có thể kiểm chứng, đăng nhập dựa trên quyền sở hữu, và kho dữ liệu do người dùng kiểm soát. Ứng dụng bán lẻ không phải là NFT hay DeFi; mà là việc người bình thường giành lại những quyền mà họ chưa từng nhận ra mình đã đánh mất.

Một thế giới số nơi dữ liệu của bạn theo bạn, không phải theo nền tảng. Nơi bạn chọn ai được xem gì. Nơi sự tham gia của bạn tạo ra giá trị cho chính bạn, chứ không phải cho một độc quyền bán lại thói quen của bạn dưới dạng quảng cáo.

Ứng dụng tổ chức: Phá vỡ độc quyền

Các tổ chức cũng đối mặt với vấn đề tương tự, nhưng ở quy mô lớn hơn. Họ phụ thuộc vào hạ tầng của Big Tech: lưu trữ đám mây, mô hình AI, mạng quảng cáo và phân tích dữ liệu. Sự phụ thuộc này tập trung quyền lực cấp quốc gia vào tay một số tập đoàn mà không quốc gia nào có thể điều tiết hiệu quả.

Hạ tầng Web3 — lưu trữ phi tập trung, mô hình AI mở, mạng lưới có thể lập trình — mang đến cho tổ chức một lối thoát. Không phải vì nó rẻ hơn hay hợp thời hơn, mà vì nó mang tính chủ quyền. Nó chuyển quyền lực khỏi các ông vua doanh nghiệp và hướng tới hệ sinh thái mở. Đây là lý do tại sao một số chính phủ, ngân hàng trung ương, doanh nghiệp đang thử nghiệm blockchain: không phải vì tò mò, mà vì sợ hãi.

Nỗi sợ bị biến thành chư hầu trong đế chế số của kẻ khác.

Cuộc cách mạng sẽ phi tập trung — hoặc không bao giờ xảy ra

Mọi cuộc cách mạng đều bắt đầu trước khi mọi người nhận ra nó là cách mạng. Cuộc cách mạng của Web3 không phải về token hay đầu cơ. Đó là về cấu trúc chính trị của thế giới số. Quyền lợi. Quyền lực. Chủ động. Sở hữu. Quản trị. Đó mới là những giá trị cốt lõi.

Phong kiến 2.0 được xây dựng từ từ, một cách vô hình, qua từng hộp đồng ý nhỏ lẻ. Để xóa bỏ nó sẽ đòi hỏi thiết kế chủ đích, thay đổi văn hoá, và công nghệ dứt khoát không tập trung quyền lực.

Và đó là nghịch lý của thời đại chúng ta: Web3 phải phá hủy Phong kiến 2.0 — không phải bằng bạo lực, mà bằng kiến trúc, bởi vì thế giới không cần những vị vua mới. Thế giới cần giao thức. Thế giới cần đường ray mở. Thế giới cần chủ quyền có thể mở rộng. Thế giới cần một cuộc cách mạng nơi con người cuối cùng lấy lại thứ đã bị âm thầm lấy đi khỏi họ: quyền tự chủ (số) của mình.